پدیدآورنده: دکتر یعقوب علی برجی.طلوع :: بهار 1381، شماره 1

پژوهش درباره بدعت و ابعاد آن
از چند جهت ضروری است

 1- پیراستن دین خدا از پیرایه ها;

2-  نمایاندن چهره واقعی اسلام به کسانی که بی طرفانه
در پی اسلام ناب اند;

3- نمایاندن چهره واقعی جریان
های منحرف و مکتب های گمراه کننده که در دامن اسلام پدید آمده و با حربه احیای دین
و مبارزه با بدعت، بدعت های بی شماری را در دین ایجاد کرده اند .

بدعت را تمامی مذهب های اسلامی
حرام می دانند و بدعت گذار را فاسق و گناهکار معرفی می کنند .

مرحوم نراقی (ره) نوشته است:
«حرمت بدعت مورد اتفاق امت اسلام است، بلکه اصل حرمت آن ضروری دین و ملت است .»
(1)

دلیل عمده حرمت روایات مستفیض
بلکه متواتری است که شیعه و اهل سنت از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده
اند که فرمودند:

«هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی
در آتش است .» (2)

با این که تمامی مذهب های اسلامی
بدعت را حرام می دانند لیکن چون ماهیت آن به درستی روشن نشده، بدعت ستیزان، در شناخت
و مبارزه با آن گاه ره افراط پیموده و گاه تفریط و گاه به تکفیر و تفسیق یکدیگر پرداخته
اند . این بدان جهت است که تاکنون دانشمندان مسلمان در این مساله مهم تحقیق جامعی عرضه
نکرده اند .

ما در این نوشتار برآنیم تا گامی
در توضیح و تشریح بدعت برداریم . (3) به امید آن که برای اهل تحقیق مفید افتد و با
معیار دعت بتوانند به ارزیابی حرکت هایی که با داعیه احیای دین در جهان اسلام پدید
آمده اند، بپردازند .

بدعت در لغت و اصطلاح

بدعت، یعنی احداث و اختراع چیزی،
بدون نمونه و همانند گذشته. (4) از همین ماده است، بدیع، (5) که از اسماء الهی و به
معنی ابداع و احداث اشیا از عدم است . (6)

فقیهان مسلمان در تعریف بدعت،
دیدگاه های گوناگونی دارند:

1-برخی دامنه بدعت را گسترانده
اند، و هر پدیده جدیدی را که پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم  پدیدار شده، بدعت پنداشته اند و حرام .

2-برخی دیگر، دامنه آن گسترده
اند، ولی همه انواع آن را ناشایست ندانسته اند، بلکه بدعت را تقسیم کرده اند، به شایست
و ناشایست .

3-برخی بر این باورند که بدعت
نامیدن هر پدیده جدیدی پس از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله وسلم - خطاست، بلکه
بدعت، عملی است که به قصد عبادت و مشروعیت و طاعت شارع، انجام گیرد .

4-به عقیده گروه دیگر، عملی بدعت
است که دارای دو ویژگی باشد: نخست اصل و اساسی در شریعت نداشته باشد; دوم به عنوان
طریق شرعی وانمود شود .

دیدگاه اول

بربهاری، (7) ابن تیمیه، محمد
بن عبدالوهاب و . . . دیدگاه اول را پذیرفته اند که در این جا به طور اختصار به طرح
دیدگاه های آنان می پردازیم .

1- بربهاری

ابو محمد حسن بن علی بن خلف بربهاری
(م: 329 ق) از دانشمندان معروف حنبلی در قرن چهارم بود، که افکارش را در کتابی به نام
السنة بیان کرده و متن کامل آن را قاضی ابی الحسین محمد بن ابی یعلی در طبقات الحنابله
(8) نقل کرده است .

وی هرگونه بحث و تفکر در ذات و
صفات خدا را بدعت دانسته و نوشته است:

«واعلم انه انما جاء هلاک الجهمیة
من انهم فکروا فی الرب .» (9)

هم چنین معتقد است که خداوند را
در قیامت با چشم سر می توان دید . (10)

ملاحظه می کنید که بربهاری با
بستن در تفکر و تعقل در مورد خدا به دره هولناک تجسیم سقوط کرده است . بربهاری شیعیان
را به جرم ایمان به رجعت و علم غیب برای امامان تکفیر، و آنان را متهم می کند که معتقدند
علی بن ابی طالب زنده است وقبل از قیامت رجعت می کند . (11)

این سخن نشان می دهد که وی تصور
درستی از رجعت نداشته است . رجعتی که شیعیان و برخی از دانشمندان اهل سنت به آن معتقدند،
رجوع به دنیا بعد از مرگ است . درباره علم غیب امامان نیز باید گفت که شیعه براساس
آیات متعدد قرآن (12) و روایات متواتر (13) به علم غیبت معتقد است .

بربهاری در فروع دین بر سه نکته
تاکید دارد و احیای دین را منوط به رعایت این سه نکته می داند . (14)

1- پرهیز از بدعت، واژه بدعت در
این اثر فراوان به کار رفته است . به گونه ای که شاید کمتر صفحه ای یافت شود که در
آن واژه بدعت چند بار به کار نرفته باشد .

وی در این باره نوشته است: